Gù lưng ở trẻ: cách nhận biết và khắc phục sớm phụ huynh phải biết

Gù lưng ở trẻ: dấu hiệu nhận biết sớm, nguyên nhân thường gặp và cách khắc phục hiệu quả giúp bảo vệ cột sống và sự phát triển toàn diện của trẻ.

Gù lưng ở trẻ là một rối loạn thường gặp của hệ cơ xương, xảy ra khi đường cong sinh lý của cột sống phát triển lệch chuẩn. Tình trạng này có thể xuất hiện âm thầm từ sớm và tiến triển nặng dần nếu không được phát hiện kịp thời. Không chỉ ảnh hưởng đến tư thế, gù lưng còn tác động tiêu cực đến chức năng hô hấp, thể lực và khả năng phát triển chiều cao của trẻ trong tương lai. Theo các chuyên gia chỉnh hình, việc nhận biết sớm các biểu hiện bất thường ở cột sống đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa biến chứng lâu dài.

Dấu hiệu gù lưng ở trẻ giai đoạn nhẹ và nặng

Gù lưng không phải lúc nào cũng biểu hiện rõ ràng ngay từ đầu. Tùy theo mức độ cong của cột sống, trẻ có thể xuất hiện những dấu hiệu khác nhau.

Dấu hiệu gù lưng ở trẻ giai đoạn nhẹ

Ở giai đoạn sớm, gù lưng ở trẻ thường khó nhận biết nếu cha mẹ không quan sát kỹ. Một số biểu hiện phổ biến gồm:

• Phần lưng trên nhô ra rõ hơn so với lưng dưới

Hình ảnh cột sống trẻ bị gù lưng nhẹ

• Khi trẻ cúi người về phía trước, sống lưng có xu hướng nhô cao bất thường

• Vai tròn, xuôi về trước, cổ có thói quen rụt lại

• Tư thế đứng – ngồi thiếu cân đối, dễ khom lưng khi học tập hoặc sử dụng thiết bị điện tử

Những thay đổi này thường bị nhầm lẫn với thói quen ngồi sai tư thế, nhưng thực tế có thể là dấu hiệu ban đầu của biến dạng cột sống.

Dấu hiệu gù lưng ở trẻ mức độ nặng

Khi gù lưng tiến triển nặng hơn, trẻ có thể xuất hiện các triệu chứng ảnh hưởng rõ rệt đến sức khỏe:

Trẻ bị gù lưng nặng có dấu hiệu rõ rệt

• Đau lưng kéo dài, cảm giác căng cứng vùng cột sống

• Co rút cơ đùi sau, hạn chế vận động

• Dễ mệt mỏi, khó thở khi vận động

• Giảm sức bền thể chất, ảnh hưởng sinh hoạt và học tập

Theo Mayo Clinic, các trường hợp gù lưng nặng (đặc biệt là gù do cấu trúc xương) có thể làm giảm dung tích phổi và gây đau mạn tính nếu không được điều trị đúng cách.

Làm thế nào để xác định chính xác trẻ có bị gù lưng hay không?

Việc quan sát bằng mắt thường chỉ mang tính định hướng ban đầu. Để chẩn đoán chính xác gù lưng ở trẻ, cha mẹ nên đưa trẻ đến khám tại các cơ sở y tế chuyên khoa chỉnh hình – cột sống.

Khám lâm sàng phát hiện gù lưng ở trẻ

Quy trình thăm khám thường bao gồm:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ quan sát tư thế đứng, đi, cúi người và kiểm tra độ cong của cột sống

• Chụp X-quang cột sống: Phương pháp tiêu chuẩn giúp đánh giá mức độ cong và cấu trúc xương

• MRI hoặc xét nghiệm thần kinh (nếu cần): Áp dụng trong các trường hợp nghi ngờ tổn thương thần kinh hoặc gù do bệnh lý nền

Theo khuyến cáo từ Hiệp hội Chỉnh hình Hoa Kỳ (AAOS), chẩn đoán sớm giúp tăng hiệu quả điều trị bảo tồn và hạn chế can thiệp phẫu thuật ở trẻ. Cha mẹ không nên chủ quan khi thấy trẻ có thói quen khom lưng kéo dài, mà cần theo dõi sát và can thiệp sớm để bảo vệ sức khỏe lâu dài cho con.

Những nguyên nhân phổ biến gây gù lưng ở trẻ

Gù lưng ở trẻ có thể hình thành từ rất sớm hoặc xuất hiện dần trong quá trình phát triển. Nguyên nhân gây gù lưng khá đa dạng, bao gồm cả yếu tố bẩm sinh, thói quen sinh hoạt và các bệnh lý nền. Việc xác định đúng nguyên nhân là cơ sở quan trọng để can thiệp và điều trị hiệu quả.

Gù lưng bẩm sinh

Gù lưng bẩm sinh xảy ra khi cột sống của thai nhi phát triển bất thường ngay từ trong bụng mẹ. Trẻ có thể bị thiếu đốt sống, dính đốt sống hoặc rối loạn quá trình hình thành đĩa đệm.

• Một số trường hợp có thể phát hiện ngay sau sinh

• Một số khác chỉ biểu hiện rõ khi trẻ bắt đầu ngồi, đứng hoặc tập đi

Đây là dạng gù lưng ở trẻ mang tính cấu trúc, thường cần theo dõi y khoa lâu dài và can thiệp sớm.

Trẻ sơ sinh bị gù lưng do bẩm sinh hoặc do cách chăm sóc của cha mẹ

Gù lưng do chăm sóc trẻ sơ sinh chưa đúng cách

Hệ xương của trẻ sơ sinh còn mềm, độ chịu lực kém và dễ biến dạng. Việc chăm sóc sai cách có thể tạo áp lực không phù hợp lên cột sống, dẫn đến gù lưng sớm, bao gồm:

• Bế bé sai tư thế, để lưng cong quá mức

• Cho trẻ tập ngồi, tập đứng hoặc tập đi quá sớm

• Đặt trẻ nằm hoặc ngồi trong tư thế không nâng đỡ tốt cột sống

Những tác động lặp đi lặp lại trong giai đoạn này có thể ảnh hưởng lâu dài đến sức khoẻ cột sống.

Gù lưng do tư thế học tập sai và chấn thương

Tư thế ngồi sai cũng khiến trẻ bị gù lưng

Ở độ tuổi đi học, gù lưng ở trẻ thường liên quan chặt chẽ đến thói quen sinh hoạt hằng ngày:

• Ngồi học khom lưng, cúi sát bàn trong thời gian dài

• Mang cặp sách quá nặng, lệch một bên vai

• Ít vận động, ngồi lâu với thiết bị điện tử

Bên cạnh đó, các chấn thương vùng cột sống như té ngã mạnh, tai nạn hoặc va đập có thể gây xẹp đốt sống, tổn thương đĩa đệm, từ đó dẫn đến biến dạng cột sống và gù lưng.

Gù lưng liên quan đến rối loạn dinh dưỡng và chuyển hóa

Dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển hệ xương. Trẻ thiếu hụt hoặc rối loạn hấp thu các khoáng chất thiết yếu như canxi, vitamin D, phốt pho, magiê… có nguy cơ cao bị:

• Xương mềm, giảm mật độ xương

• Dễ cong vẹo, biến dạng cột sống khi chịu lực

Đây là nguyên nhân thường gặp ở trẻ suy dinh dưỡng, trẻ ít tiếp xúc ánh nắng hoặc mắc các bệnh rối loạn chuyển hóa.

Các bệnh lý và nguyên nhân khác gây gù lưng ở trẻ

Một số bệnh lý đặc thù cũng có thể là nguyên nhân dẫn đến gù lưng ở trẻ, điển hình như:

• Bệnh Scheuermann: thường gặp ở trẻ vị thành niên, đặc biệt là bé trai, gây biến dạng đốt sống ngực và gù lưng tiến triển

• Rối loạn thần kinh – cơ: bại não, loạn dưỡng cơ, dị tật ống thần kinh… thường xuất hiện từ giai đoạn sơ sinh và ảnh hưởng trực tiếp đến trương lực cơ và tư thế cột sống

Những trường hợp này cần được theo dõi và điều trị bởi bác sĩ chuyên khoa chỉnh hình – thần kinh.

Gù lưng không chỉ là vấn đề thẩm mỹ mà còn ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe thể chất và sự phát triển toàn diện của trẻ. Việc nhận diện sớm nguyên nhân gây gù lưng ở trẻ giúp cha mẹ chủ động phòng ngừa, điều chỉnh tư thế và can thiệp y tế kịp thời.

Điều trị gù lưng ở trẻ do sai tư thế (giai đoạn nhẹ)

Phần lớn các trường hợp gù lưng ở trẻ xuất phát từ tư thế sinh hoạt và học tập chưa đúng. Đây thường là dạng gù chức năng, chưa gây biến dạng cấu trúc xương và có khả năng cải thiện tốt nếu được can thiệp sớm.

Phương pháp điều trị chính

Bác sĩ thường chỉ định các biện pháp bảo tồn, bao gồm:

• Vật lý trị liệu chỉnh tư thế

• Các bài tập tăng cường cơ lưng, cơ bụng và cơ vai

• Hướng dẫn trẻ điều chỉnh thói quen ngồi học, đứng – đi đúng tư thế

Việc tập luyện đều đặn giúp hệ cơ nâng đỡ cột sống tốt hơn, từ đó cải thiện độ cong sinh lý và hạn chế gù lưng tiến triển theo thời gian.

Sử dụng đai định hình tư thế hỗ trợ điều trị

Với các trường hợp gù lưng ở trẻ mức độ nhẹ đến trung bình, đặc biệt là gù do sai tư thế, bác sĩ có thể chỉ định đeo đai chỉnh hình như một biện pháp hỗ trợ trong điều trị bảo tồn.

Vai trò của đai định hình

• Giữ cột sống ở vị trí ổn định

• Hạn chế tình trạng gù tiếp tục nặng lên trong giai đoạn trẻ đang phát triển chiều cao

• Giúp trẻ nhận thức rõ tư thế sai và hình thành thói quen đứng – ngồi đúng

Đai chỉnh hình không có tác dụng nắn thẳng hoàn toàn cột sống, mà phát huy hiệu quả tốt nhất khi kết hợp với vật lý trị liệu.

Phiten có đai định hình chống gù lưng được nhiều cha mẹ tin dùng cho con

Đai định hình tư thế PHITEN METAX Supporter Poster Firm là một lựa chọn phù hợp trong nhóm sản phẩm hỗ trợ, với các ưu điểm như:

• Định hình và nâng đỡ cột sống, hỗ trợ cải thiện gù lưng và vai tròn

• Giảm áp lực lên đốt sống và đĩa đệm, hạn chế đau mỏi lưng khi ngồi học lâu

• Chất liệu ứng dụng công nghệ Metax thông thoáng, thấm hút mồ hôi tốt

• Thiết kế ba chiều ôm trọn vùng lưng, nhiều kích cỡ, an toàn cho da trẻ

Lưu ý khi sử dụng nẹp lưng cho trẻ

Theo khuyến cáo chuyên môn:

• Chỉ sử dụng khi có tư vấn hoặc chỉ định từ bác sĩ

• Đeo đúng cách, điều chỉnh độ siết vừa phải

• Không lạm dụng đeo nẹp cả ngày nếu không cần thiết

• Luôn kết hợp với tập luyện và chỉnh tư thế chủ động

Nẹp lưng chỉ đóng vai trò hỗ trợ, không thay thế vận động và vật lý trị liệu.

Điều trị gù lưng ở trẻ do bẩm sinh hoặc bệnh lý

Với các trường hợp gù lưng bẩm sinh hoặc gù liên quan đến bệnh lý nền, hướng điều trị sẽ phụ thuộc vào mức độ ảnh hưởng đến tư thế, vận động và sức khỏe tổng thể của trẻ.

• Nếu gù nhẹ, chưa gây đau hoặc hạn chế chức năng, bác sĩ có thể chỉ định theo dõi định kỳ, kết hợp các biện pháp phòng ngừa tại nhà

• Trẻ cần được tái khám thường xuyên để phát hiện sớm dấu hiệu tiến triển

Khi gù lưng có xu hướng nặng dần, bác sĩ sẽ cân nhắc các phương pháp điều trị chuyên sâu hơn.

Các phương pháp điều trị gù lưng ở trẻ mức độ trung bình đến nặng

Đeo nẹp lưng chỉnh hình chuyên dụng

Nẹp lưng được sử dụng nhằm:

• Giữ cột sống ổn định

• Ngăn tình trạng gù tiếp tục tiến triển

Thời gian đeo có thể linh hoạt (ban ngày hoặc ban đêm), tùy theo chỉ định bác sĩ. Phương pháp này thường được kết hợp với vật lý trị liệu để tối ưu hiệu quả.

Vật lý trị liệu chuyên sâu

Trẻ bị gù lưng nặng cần tham gia vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu là nền tảng trong điều trị gù lưng ở trẻ, đặc biệt khi trẻ còn trong độ tuổi phát triển xương. Các bài tập được cá nhân hóa nhằm:

• Tăng cường cơ lưng, cơ bụng và cơ vùng chậu

• Cải thiện sự cân bằng và ổn định cột sống

• Giảm áp lực lên các đốt sống bị cong gù

Việc tập luyện cần được hướng dẫn bởi chuyên viên và duy trì lâu dài.

Phẫu thuật (chỉ áp dụng trong trường hợp đặc biệt)

Phẫu thuật không phải lựa chọn phổ biến trong điều trị gù lưng ở trẻ. Chỉ những trường hợp:

• Gù nặng do bất thường cấu trúc

• Đau kéo dài, ảnh hưởng hô hấp hoặc vận động

• Có nguy cơ tiến triển nghiêm trọng trong tương lai mới được bác sĩ cân nhắc can thiệp.

Mục tiêu phẫu thuật gồm:

• Điều chỉnh lại trục cột sống

• Ổn định các đốt sống bị biến dạng

• Ngăn ngừa biến chứng lâu dài

Cách phòng ngừa gù lưng cho trẻ mà phụ huynh nên biết

Ngoại trừ các trường hợp gù lưng ở trẻ do bẩm sinh, phần lớn tình trạng cong gù cột sống có thể phòng ngừa hiệu quả nếu trẻ được hình thành thói quen sinh hoạt đúng tư thế từ sớm. Việc này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường, trong đó cha mẹ đóng vai trò quan trọng trong việc quan sát, nhắc nhở và hướng dẫn trẻ hằng ngày.

Rèn luyện tư thế đi đứng đúng để phòng gù lưng ở trẻ

Tư thế đi đứng có ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của cột sống. Một trong những cách đơn giản nhưng hiệu quả nhất để phòng ngừa gù lưng ở trẻ là giúp trẻ hình thành thói quen đứng – đi đúng chuẩn ngay từ nhỏ.

Cha mẹ nên hướng dẫn trẻ:

• Đứng thẳng người, giữ đầu – vai – lưng trên cùng một trục

• Mắt nhìn thẳng về phía trước, không cúi đầu

• Tránh dáng đi khom lưng hoặc ưỡn bụng, ưỡn ngực quá mức

Những tư thế sai kéo dài có thể làm xương chậu và cột sống bị đẩy lệch trục sinh lý, lâu dần dẫn đến cong gù cột sống, ảnh hưởng cả sức khỏe và thẩm mỹ.

Tập cho trẻ hoạt động đúng tư thế giúp hạn chế gù lưng hiệu quả

Ngồi học đúng tư thế – yếu tố then chốt phòng gù lưng

Trẻ em dành phần lớn thời gian trong ngày để ngồi học, đọc sách hoặc sử dụng thiết bị điện tử. Ngồi sai tư thế không chỉ làm tăng nguy cơ gù lưng ở trẻ mà còn gây cận thị và đau mỏi cơ xương.

Cha mẹ nên:

• Trang bị bàn ghế học có chiều cao phù hợp với thể trạng của trẻ

• Nhắc trẻ không cúi sát bàn, không cong lưng khi học bài

Tư thế ngồi đúng cần đảm bảo:

• Khoảng cách từ mắt đến mặt bàn khoảng 25–30 cm

• Khi xem tivi, nên ngồi cách màn hình tối thiểu 1 mét

• Lưng thẳng, cột sống vuông góc với mặt ghế

• Hai chân đặt thoải mái trên sàn, không co gập

• Không gian học tập đủ ánh sáng để tránh cúi người quá mức

Duy trì tư thế nằm ngủ đúng giúp hạn chế gù lưng ở trẻ

Tư thế ngủ sai có thể âm thầm ảnh hưởng đến cột sống trong thời gian dài. Việc kê gối quá cao hoặc nằm cong người khi ngủ khiến cột sống bị uốn cong không tự nhiên, lâu dần làm tăng nguy cơ gù lưng ở trẻ.

Theo khuyến cáo chuyên môn:

• Trẻ nhỏ không nên sử dụng gối hoặc chỉ dùng gối thấp

• Tư thế nằm ngửa hoặc nằm nghiêng tự nhiên giúp cột sống được duỗi thẳng

• Tránh tư thế nằm co quắp hoặc vặn xoắn cơ thể khi ngủ

Duy trì tư thế ngủ đúng không chỉ giúp phòng ngừa gù lưng mà còn hỗ trợ sự phát triển chiều cao và hệ xương của trẻ trong giai đoạn tăng trưởng.

Phòng ngừa gù lưng ở trẻ là một quá trình lâu dài, cần sự kiên trì và theo dõi thường xuyên. Việc kết hợp tư thế đúng, môi trường học tập phù hợp và thói quen sinh hoạt lành mạnh sẽ giúp trẻ phát triển hệ xương khỏe mạnh, hạn chế nguy cơ cong gù cột sống trong tương lai.